Trong vài tuần nay, trước tình hình nắng nóng gay gắt tại Hà Nội, khoa Cấp cứu- Chống độc, Bệnh viện Đa khoa Nông Nghiệp đã tiếp nhận và điều trị cấp cứu thành công cho nhiều trường hợp bị say nắng, say nóng trong đó có nhiều trường hợp nhập viện trong tình trạng nguy kịch, bệnh nhân có rối loạn ý thức hoặc có các tổn thương cơ quan như suy gan, suy thận,… Tuy nhiên, thật may mắn, sau một thời gian điều trị các bệnh nhân đều ra viện trong tình trạng sức khoẻ ổn định và được tư vấn để nắm vững cách dự phòng và xử trí, tránh để xảy ra các trường hợp đáng tiếc.

Say nắng, say nóng là một bệnh lý nằm trong nhóm bệnh lý thân nhiệt. Đây là nhóm bệnh lý có thể phòng ngừa được, thường gặp trong mùa hè, đặc biệt trong những ngày nắng nóng cao điểm, nhiệt độ tăng cao đột ngột. Hai thể lâm sàng thường gặp của bệnh lý thân nhiệt là lả nhiệt (heat exhausion) và say nắng- say nóng (heat- strocke).

Lả nhiệt (heat exhaustion) là bệnh lý nhiệt hay gặp nhất do suy chức năng kiểm soát nhiệt từ nhẹ tới vừa, thường kèm theo tăng nhiệt độ không khí và/hoặc kèm theo gắng sức thể lực dẫn tới mất muối và nước. Lả nhiệt có thể diễn biến thành say nắng say nóng.

Say nắng, say nóng hay còn đột quỵ vì nhiệt (heat stroke) là thể bệnh lý nhiệt nguy hiểm; gặp khi tình trạng tăng thân nhiệt quá mức, thường trên 40⁰C, thường kèm theo đáp ứng viêm hệ thống dẫn tới tổn thương cơ quan đích cùng với tổn thương thần kinh. Say nắng – say nóng được chia thành 2 loại: say nắng say nóng kinh điển và say nắng say nóng do gắng sức. Hai thể này khác nhau về cơ chế nhưng lâm sàng giống nhau. Say nắng say nóng kinh điển gặp do tiếp xúc với môi trường nóng bên ngoài và dẫn tới nhiệt độ trung tâm tăng trên 40 độ C, bệnh có thể diễn tiến chậm trong vài ngày sau đó dẫn tới rối loạn ý thức. Trong khi say nắng say nóng do gắng sức do gắng sức gặp ở các vận động viên, hoặc người trẻ vận động quá mức nên triệu chứng xuất hiện nhanh trong vài giờ và nhiệt độ môi trường ngoài không cần phải quá cao. Tình trạng này không chỉ khiến chúng ta mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt, nhức đầu… mà còn có khả năng dẫn đến đột quỵ; nếu không xử trí kịp thời có thể dẫn tới di chứng thần kinh không hồi phục hoặc tổn thương đa cơ quan, thậm chí là tử vong. Một điều phải nhấn mạnh là khoảng thời gian 1 giờ sau khi bị say nắng, say nóng ở mức độ nặng được gọi là “thời  điểm vàng” để cấp cứu, bởi nếu cấp cứu ngay trong khoảng thời gian này thì hiệu quả gần như đạt 100%. Ngược lại, nếu chậm cấp cứu, chậm làm mát cho bệnh nhân trong vòng 3 giờ sau khi bị đột quỵ não do nóng thì 100% nạn nhân sẽ tử vong. Đây là những tình huống vô cùng thương tâm, đã từng gặp như bỏ quên trẻ nhỏ trên xe, tự điều trị say nắng- say nóng sai cách, trì hoãn việc đến các cơ sở y tế để nhận được những biện pháp cứu chữa kịp thời.

1. Những yếu tố thuận lợi dễ bị say nắng say nóng

– Tập luyện và lao động trong môi trường nóng

– Không có điều hoà hoặc thông khí

– Mặc quần áo không phù hợp (quá dầy, bí, không thấm nước)

– Thiếu sự thích nghi với khí hậu

– Không uống nước, môi trường quá nóng

– Dùng một số loại thuốc làm giảm tiết mồ hôi: chẹn beta, kháng cholinergic, lợi tiểu, Ethanol, kháng histamine,…

– Một số tình trạng bệnh lý: bỏng rộng, rối loạn nội tiết, sốt…

– Béo phì

– Kiệt muối nước

– Sống một mình

– Tuổi quá cao hoặc quá nhỏ.

2. Phân biệt giữa lả nhiệt và say nắng say nóng

3. Điều trị và phòng ngừa lả nhiệt và say nắng say nóng

3.1. Xử trí ngoài bệnh viện

– Làm mát ngay tức thì và hỗ trợ chức năng các cơ quan

– Đưa bệnh nhân ra khỏi môi trường nóng, cởi bỏ quần áo, chuyển tới nơi bóng râm, lên xe mát hay nhà mát

– Hỗ trợ đường thở, hô hấp, tuần hoàn bằng đặt đường truyền TM, thở oxy, thông khí hỗ trợ nếu có chỉ định

– Làm mát tức thì bằng bất kỳ phương tiện gì sẵn có nhưng chuyển ngay vào viện nếu nghi ngờ say nắng say nóng

– Áp nước ấm trên người bệnh nhân sau đó dùng quạt để tăng quá trình bốc hơi

– Áp gói nước đá lên người bệnh nhân vùng cổ, nách, bẹn

– Chuyển bệnh nhân bằng xe điều hoà hoặc mở cửa sổ.

3.2. Xử trí tại khoa cấp cứu

Nếu có các biểu hiện nặng như mệt lả, đái ít, rối loạn ý thức,… cần vận chuyển bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất bằng xe điều hòa hoặc mở cửa sổ.

4. Các biện pháp phòng chống say nắng, say nóng

– Khi phải ra ngoài khi trời nắng nóng, bạn cần che kín cơ thể bằng cách mặc quần áo rộng, nhẹ và sáng màu, đội mũ rộng vành, sử dụng kem chống nắng.

– Uống đầy đủ nước khi trời nắng nóng hoặc phải lao động nặng dưới ánh nắng mặt trời gay gắt. Thường xuyên uống nước dù chưa cảm thấy khát. Có thể ống nước có pha một chút muối hoặc uống dung dịch oresol, nước trái cây, tránh xa nước ngọt có ga, đồ uống năng lượng.

– Không làm việc quá lâu dưới trời nắng hoặc làm việc trong môi trường nóng bức, tránh các hoạt động thể lực quá sức. Nên nghỉ ngơi định kỳ sau khoảng 45 phút hay 1 tiếng làm việc liên tục ở nơi nắng nóng, nghỉ ngơi ở nơi thoáng mát từ 10 – 15 phút.

– Luôn trang bị đầy đủ các thiết bị chống nắng, chống nóng khi lao động, làm việc dưới trời nắng như quần áo bảo hộ lao động, mũ bảo hộ, nón rộng vành, kính râm…

– Làm thoáng mát môi trường làm việc, đặc biệt ở các công xưởng, hầm, lò… rất có ý nghĩa trong việc phòng chống bị say nắng, say nóng.

– Khi vừa đi nắng về, đây là thời điểm cơ thể tiết ra nhiều mồ hôi, nhiệt cơ thể độ cao, nếu tắm ngay sẽ làm thay đổi thân nhiệt đột ngột, rất nguy hiểm, có thể dẫn đến đột quỵ.

– Vào mùa nắng nóng, chúng ta cần uống nhiều nước, ăn các loại thức ăn mát, rau củ quả chứa nhiều kali như: rau đay, mồng tơi, rau má, cà chua…, mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát, dễ thoát mồ hôi.

– Không được để trẻ em hoặc bất kỳ ai trong xe hơi đỗ, tắt máy, trong thời tiết nắng nóng dù chỉ để trong thời gian ngắn, do nhiệt độ trong xe hơi có thể tăng hơn 11⁰C chỉ trong 10 phút.

Bệnh viện Đa khoa Nông nghiệp là bệnh viện đa khoa hạng I, đầu ngành của Bộ Nông Nghiệp và Phát triển Nông thôn. Bệnh viện có 2 cơ sở tại Hà Nội là Km 13 + 500, Quốc lộ 1A, Ngọc Hồi, Thanh Trì, Hà Nội và số 18 ngõ 183, Đặng Tiến Đông, Đống Đa, Hà Nội. Hiện tại, bệnh viện có quy mô 510 giường, hàng ngày bệnh viện tiếp đón hơn 1000 lượt khám- chữa bệnh. Bệnh viện có 35 khoa/ phòng/ trung tâm, trong đó Khoa Cấp cứu- Chống độc với đội ngũ nhân lực chất lượng cao (với 10 bác sĩ trong đó có 3 BS CK II, 5 Thạc sỹ và 2 bác sĩ được đào tạo sâu về chuyên ngành Hồi sức cấp cứu). Khoa Cấp cứu- Chống độc được trang bị đầy đủ các trang thiết bị, máy móc hiện đại, đáp ứng được hầu hết nhu cầu khám chữa bệnh của cán bộ trong ngành cũng như nhân dân trên địa bàn nói chung và cấp cứu các trường hợp say nắng, say nóng nói riêng. Bệnh viện chúng tôi đang ngày một lớn mạnh, trở thành một địa chỉ đáng tin cậy, góp phần vào sự nghiệp bảo vệ sức khỏe nhân dân và sự nghiệp công nghiệp hóa- hiện đại hóa của đất nước.